Het Platoonse figuur van de kubus verwijst naar de aarde. Zo zijn er meer verklaringen voor deze figuur. Toch zou het vreemd zijn om te stellen dat een leerling een aarde moet halen uit de ruwe steen of dat een gezel de aarde bemeet. Kortom, het symbool van de kubus heeft verschillende betekenissen, maar wel in een context.
Je hoort wel eens mensen die zeggen dat een (Maçonniek) symbool door iedereen zelf geïnterpreteerd kan worden. Dat kan natuurlijk nooit (helemaal) waar zijn.
Zoals gezegd, de kubus kan gezien worden als een symbool voor de aarde, maar ook als een symbool voor de ‘perfecte mens’, maar de eerste betekenis past niet in het Maçonnieke rituaal. De context bepaalt de betekenis van een symbool.
Toch wil dat ook weer niet zeggen dat de betekenis van een symbool ‘in beton gegoten’ is. Zelfs binnen een context zijn er verschillende interpretaties mogelijk. De bekende onderzoeker Jan Snoek noemt dit de “allusieve methode”. Het is zoiets als een symbool dat verschillende lagen van interpretatie heeft. Dit wordt natuurlijk duidelijk gebruikt in de Vrijmetselarij. Het witte schootsvel en de witte handschoenen krijgen een betekenis bij de inwijding, maar bij de bevordering en de verheffing krijgt die betekenis een andere context en daardoor een andere inhoud.
Toch valt over het schootsvel op zich of de handschoenen op zich ook wel weer iets te zeggen. Zouden ze meer zijn dan de overblijfselen uit de operatieve periode? Kunnen ze bijvoorbeeld verwijzen naar de krachtgordel en de handschoenen van de Noordse inwijdingsgod Thor? Haal je dan de symbolen uit hun context, of is er meer context die de suggestie kan versterken?
Symboliek is een lastig ‘spel’. Bij de kubus merk je al snel dat het ‘wringt’, bij het schootsvel en de handschoenen kun je nog denken: “Tja, waarom niet?” Om vervolgens verder te zoeken of het idee hout snijdt. Een symbool kan, in mijn optiek, nooit zomaar alles betekenen, dan was het geen symbool. Een symbool drukt iets uit dat we niet op een andere manier kunnen uitdrukken en past binnen een bepaald ‘systeem’.
Voor wat betreft de Vrijmetselarij, moeten we zeker ook kijken naar de context. Veel ritussen die we vandaag kennen, zijn ontstaan in een christelijke maatschappij. Veel samenhang in de symboliek is dan ook christelijk. Nu kun je 300 jaar later zeggen: dat spreekt me niet aan, kunnen we die Bijbel en de Opperbouwmeester niet gewoon schrappen? Ik denk dat je daarmee de samenhang verliest. De namen van de twee zuilen komen ook uit de Bijbel, moeten die dan ook worden geschrapt en bedenken we dan nieuwe paswoorden voor de eerste en de tweede graad? Die Hiram komt ook uit de Bijbel, laten we die ook maar vervangen.
Wat we hierbij vergeten is dat de Bijbel ook ‘maar’ een symbool is. Het is het Boek van de Heilige Kennis / Wet, niet het symbool van de christelijke openbaring. Toch gebruiken we de inhoud. In elke graad ligt het boek op een andere plek open, niet om christenen te maken, maar omdat het citaat symbolisch past in de context van de graad.
Het staat iedereen vrij om het geheel op eigen wijze te interpreteren. De Opperbouwmeester is niet de christelijke God, maar betekent voor iedereen iets anders. Heeft iemand interesse in Kabbala, dan valt dezelfde samenhangende symboliek uit te leggen, net als met andere systemen en geloven. Toch moet je dan de context interpreteren en niet een los symbool uit de context halen en er dan naar goeddunken een eigen uitleg aan geven.
Er wordt wel eens gezegd dat symboliek een wetenschap is. Symbolen lezen moet je leren, er zitten zekere ‘wetmatigheden’ in, een symbool kan niet zomaar om het even wat betekenen en ik vrees dat veel mensen in de Vrijmetselarij veel te los omgaan met onze symbolische schat. Een leerling moet niet als opdracht krijgen: bedenk iets leuks; een leerling moet worden bekend gemaakt met de context en structuur van de Maçonnieke symboliek en de (mogelijke) betekenissen die de symbolen daar binnen hebben.