“How complex is this Masonic symbol?” Nou, in elk geval complex genoeg om een FR van 16 pagina’s te vullen met verschillende teksten.
Voor dit nummer lag de redactie bij Adrian Fulle die natuurlijk het openingsartikel schreef waarin hij geometrie en John Dee’s “Monas Hieroglief” behandelt.
James Warren gaat in op de geschiedenis van het symbool, met name in het Engelse “Emulation” rituaal. Robert Herd gooit het over een wat meer alchemistische boeg als hij het verband onderzoekt tussen de punt en het hart. Timothy Hogan beschrijft dan juist weer een meer initiatieke benadering. Tot slot onderzoekt Adrian Fulle het gebruik van het symbool in het werk van Albert Churchward.
Er zijn twee afbeeldingen van Adam en Eva die allebei afkomstig zouden zijn uit Catalonië uit de twaalfde eeuw.
Moet je bij die hand niet denken aan de “meester metselaar” op de Sint Jan van Den Bosch? Of misschien eerder aan het figuurtje dat Guido van List weergeeft en wat op de Stephandom in Wenen zou staan?
Dat “meesterteken” zoals deze stand van de hand vaak wordt genoemd, doet natuurlijk denken aan sommige tekens binnen de Vrijmetselarij. Volgens sommige auteurs gaat het terug op het meesterteken van de operatieve metselaars, of een herkenningsteken van sommige andere gilden. Op een of andere manier lijkt het teken verband te houden met de baard en zo kennen we ook figuren uit de Keltische en Noordse mythologie die hun baard vasthouden. In het Noorden ook niet de minste: Thor, die vaak wordt gezien als inwijdingsgod.
De baard zou kunnen doen vermoeden dat volwassenheid hier iets mee te maken heeft. Een jongeling wordt een man en/of wordt opgenomen in een mannenbond en mag een baard laten dragen ter kennisgeving op een vergelijkbare manier als in sommige culturen (in het verleden en het heden) alleen mannen van een bepaalde status hun haar lang laten groeien.
De afbeelding van Adam en Eva zou een nog diepere laag kunnen aanduiden. Je zou kunnen zeggen dat Adam zich verslikt en daarom naar zijn keel grijpt (waar vanaf dan de Adamsappel te vinden is). De boom waarvan Adam en Eva eten, is de boom van Kennis van Goed en Kwaad. Dus wat nu als het teken erop duidt (of is gaan duiden) dat Adam kennis heeft verworven? Is ingewijd dus! In dat geval maakt dit het teken bij uitstek van de ingewijde en laten veel afbeeldingen waarin het te zien is, juist daar op lijken te duiden.
Het is een symbool dat je vooral in Amerika ziet, maar wat Maçonniek erg interessant is. De cirkel met een punt in het midden en aan beide kanten een rechte lijn.
Het symbool staat op tableaux soms voor op de tafel waarop de Bijbel ligt waar dan weer bovenop de Jacobs Ladder staat (nog een symbool dat we in Nederland niet / amper gebruiken.
Het “is a point from which a M.M. cannot err” (terwijl je het hier boven op een tweedegraads tableau ziet staan). De twee lijnen worden vaak in verband gebracht met de twee Sinten Jan, de Doper en de Evangelist. Sinds de bekende Preston lectures, worden de Sinten Jan ook wel eens vervangen door Moses en Koning Salomon.
Hierdoor wordt een uitleg van de cirkel dat het de loop van het jaar weergeeft mogelijk, want Sint Jan de Evangelist (of de apostel Johannes) heeft zijn feestdag rond de winter zonnewende en Johannes de Doper rond het zomer zonnewende. Dit brengt opnieuw een aantal Maçonnieke associaties. De zomer zonnewende, de donkere kant (want de dagen worden weer korter), de nacht, dus het Noorden waar de leerlingen zitten, de maan. De winter zonnewende, het licht, de dag, de gezellen en de zon. De maan-kant is dan ook in verband te brengen met het water en de water proef (die dan logischerwijze aan deze kant zou moeten plaatsvinden). De zon-kant met het vuur en de vuurproef.
Je kunt zelfs nog verder gaan met de smalle en de brede weg van Pythagoras of het Bijbelse “velen zijn geroepen (brede weg), maar weinigen zijn uitverkoren (smalle weg) of de Devayana (pad van de Goden, de smalle weg) en de Pitriyana (weg van de voorouders, de brede weg) uit het Hindoeïsme.
Alles bij elkaar zit hierin misschien ook wel het antwoord op de vraag wat de meest logische plekken zijn van de zon en de maan.
René Guénon (1886-1951) was een ongemeend interessant denker die in mijn optiek te weinig bekend is bij Vrijmetselaren, ook bij ‘esoterische’ Vrijmetselaren. Guénon heeft vrij uitgebreid geschreven over Maçonnieke symboliek en zijn insteek is altijd toch weer net was anders dan wat je meestal ziet.
Guénon schreef niet veel boeken, maar wel heel veel artikelen en deze zijn, vaak na zijn dood, gebundeld in boeken. In 1962 verscheen Symboles Fondamentaux de la Science Sacré. Dit boek is twee keer verschenen in het Engels. In 1995 is het boek vertaald door Alvin Moore en verschenen als Fundamental Symbols. In 2001 verscheen een vertaling van Henri Fohr onder de titel Symbols Of Sacred Science.
Voor een kleine inkijk in het werk van Guénon heb ik het korte hoofdstuk over het Alziend Oog gekozen. Het betreft dus een tekst die is vertaald naar het Engels vanuit het Frans (ik heb de vertaling van Moore gebruikt) en die ik met behulp van Google weer heb vertaald naar het Nederlands. Er zal dus wel wat nuance verloren zijn gegaan.
Het Alziend Oog
Een van de symbolen die zowel in het christendom als in de vrijmetselarij voorkomen, is de driehoek waarin het Hebreeuwse Tetragrammaton staat, of soms slechts een yod, eerste letter van het Tetragrammaton, die in deze context als een afkorting kan worden beschouwd en die in het kader van haar voornaamste betekenis op zichzelf ook een goddelijke naam vormt, en in de eerste plaats vooral volgens bepaalde tradities. Soms wordt ook de yod zelf vervangen door een oog, algemeen aangeduid als ‘Het Alziend Oog’. De gelijkenis in vorm van de yod en het oog kan zich in feite lenen voor een assimilatie die talrijke betekenissen heeft en waarover, zonder te beloven ze hier volledig uit te diepen, interessant zou kunnen zijn om tenminste enkele bijzonderheden te geven.
Allereerst moet worden opgemerkt dat de betreffende driehoek altijd een centrale positie inneemt en dat deze in de Metselarij uitdrukkelijk tussen de zon en de maan wordt geplaatst. Hieruit volgt dat het oog binnen deze driehoek niet mag worden weergegeven in de vorm van een gewoon linker of rechter oog, want in werkelijkheid zijn het de zon en de maan die respectievelijk overeenkomen met het rechteroog en het linkeroog van ‘Universele Mens’ voor zover hij wordt geïdentificeerd met de Macrokosmos. Opdat de symboliek geheel correct zou zijn, moet dit oog een ‘frontaal’ of ‘centraal’ oog zijn, dat wil zeggen een ‘derde oog’, waarvan de gelijkenis met de yod nog opvallender is; en het is in feite dit ‘derde oog’ dat ‘alles ziet’, in de perfecte gelijktijdigheid van het eeuwige heden. In dit opzicht is er een onnauwkeurigheid in gewone weergaven die in de figuur een ongerechtvaardigde asymmetrie introduceren, ongetwijfeld doordat de weergave van het ‘derde oog’ in de westerse iconografie enigszins ongebruikelijk lijkt; maar iedereen die deze symboliek goed begrijpt, kan het gemakkelijk rechtzetten.
De recht opstaande driehoek heeft betrekking op het Principe; maar wanneer het wordt omgekeerd door reflectie in manifestatie, lijkt de blik van het oog dat het bevat enigszins naar beneden gericht te zijn, dat wil zeggen, van het Principe naar manifestatie zelf; en afgezien van zijn algemene betekenis van ‘alomtegenwoordigheid’, krijgt hij dan duidelijker de specifieke betekenis van ‘voorzienigheid’. Aan de andere kant, als wordt gedacht dat deze reflectie meer betrekking heeft op de mens, moet worden opgemerkt dat de vorm van de omgekeerde driehoek hetzelfde is als het geometrische schema van het hart: het oog in het midden is dan precies het ‘oog van het hart’ (ayn al-qalb, in de islamitisch esoterie), met alle betekenissen die hierin besloten liggen. Er zij aan toegevoegd dat het hart dankzij het oog volgens een andere bekende uitdrukking ‘open’ is (al-qalb al-malftuh); deze opening. oog of yod, kan symbolisch worden voorgesteld als een wond, en we herinneren ons in dit verband het stralende hart van St Denis d’Orques waarover we al spraken, en waarvan een van de meest opmerkelijke bijzonderheden precies is dat de wond (of wat er op lijkt) een opvallende gelijkenis met de vorm van een yod heeft.
Dit is nog niet alles: zelfs terwijl het het ‘oog van het hart’ vertegenwoordigt, zoals we net hebben gezegd, vertegenwoordigt de yod, volgens een van zijn hiëroglyfische betekenissen, ook een zaadje in het hart, symbolisch gelijkgesteld met een vrucht; en dit kan bovendien zowel in macrokosmische als in microkosmische zin worden opgevat. In zijn toepassing op de mens moet deze laatste opmerking worden vergeleken met de relatie van het ‘derde oog’ met de luz, waarvan het ‘frontale oog’ en het ‘oog van het hart’ twee verschillende lokalisaties vertegenwoordigen, en die is ook de ‘pit’ of het ‘zaad van onsterfelijkheid’. Wat in bepaalde opzichten ook weer erg belangrijk is, is dat de Arabische uitdrukking ‘ayn al-khuld‘ de dubbele betekenis heeft van ‘oog van onsterfelijkheid’ en ‘fontein van onsterfelijkheid’ en dit brengt ons terug naar het idee van de ‘wond’, want in de christelijke symboliek is het ook naar de ‘fontein van onsterfelijkheid’ dat de dubbele stroom van bloed en water die uit het hart van Christus ontsnapt, verwant is. Het is deze ‘drank van onsterfelijkheid’ die volgens de legende werd verzameld in de Graal door Joseph van Arimathea; en tenslotte zullen we in dit verband eraan herinneren dat de beker zelf een symbolisch equivalent is van het hart, en dat het net als het hart ook een van de symbolen is die traditioneel schematisch worden weergegeven in de vorm van de omgekeerde driehoek.
In een andere tekst wijst Guénon er op dat in kerken het Alziend Oog over het algemeen boven (of over) het altaar te zien is waar over het algemeen ook een gekruisigde Christus hangt. De combinatie maakt een apart verband met het alchemistische element Sulfur.
Fabio Venzi werd in 1961 geboren in Rome. In 2001 werd hij Grootmeester van de Reguliere Grootloge van Italië en deze functie bekleedt hij nog altijd.
Venzi wordt omschreven (1) als “schrijver en essayist” en hij heeft sociologie gestudeerd. Venzi heeft een indrukwekkende lijst titels op zijn naam zijn, zowel in het Engels als in het Italiaans. Ook heeft hij veel lezingen gegeven en is hij erg actief in de internationale Vrijmetselarij, ook in verschillende studieloges.
Als ik in een loge kom waar ik nog nooit ben geweest, zit ik meestal te kijken wat voor tableau er wordt gebruikt. Een van de dingen die me vaak opvallen is dat de maan niet alleen niet altijd op dezelfde plaats staat, maar ook dat er verschillende maanfasen worden weergegeven. Zou hier symboliek achter zitten?
Het Platoonse figuur van de kubus verwijst naar de aarde. Zo zijn er meer verklaringen voor deze figuur. Toch zou het vreemd zijn om te stellen dat een leerling een aarde moet halen uit de ruwe steen of dat een gezel de aarde bemeet. Kortom, het symbool van de kubus heeft verschillende betekenissen, maar wel in een context.
Je hoort wel eens mensen die zeggen dat een (Maçonniek) symbool door iedereen zelf geïnterpreteerd kan worden. Dat kan natuurlijk nooit (helemaal) waar zijn.
Deze tekst heeft niet direct te maken met Vrijmetselarij, maar gaat wel over riten en symbolen. Het onderstaande is een hoofdstuk uit het boek Studies In Comparitive Religion en is te vinden op de website van de uitgever. Ik heb het door de Google vertaler gegooid en het resultaat valt niet tegen.
ALLE samenstellende elementen van een ritus hebben noodzakelijkerwijs een symbolische betekenis, terwijl aan de andere kant een symbool zelf in zijn meest gangbare aanvaarding, als ondersteuning voor meditatie, in wezen bestemd is om resultaten te geven die exact vergelijkbaar zijn met de resultaten van riten. Laten we eraan toevoegen dat wanneer het gaat om echt traditionele riten en symbolen (en degene die dat niet zijn, de naam helemaal niet verdienen, maar eigenlijk alleen vervalsingen of zelfs parodieën zijn), hun oorsprong in beide gevallen even “niet- menselijke”; dus de algemene onmogelijkheid om hen een bepaalde auteur of uitvinder toe te wijzen, is niet te wijten aan onwetendheid zoals profane historici kunnen veronderstellen [1], maar het is een natuurlijk gevolg van deze oorsprong, die alleen kan worden bevraagd door mensen die zich helemaal niet bewust zijn van de ware aard van traditie en van alles wat er integraal mee verbonden is, zoals zowel riten als symbolen duidelijk zijn.
Tegenwoordig populair onder dames, maar oorspronkelijk hingen deze “Masonic charm” balletjes aan de kettingen van de zakhorloges van Duitse Vrijmetselaren. Volgens deze tekst in de Ars Quatuor Coronatorum uit 1896 komen ze uit Duitsland. De Engelse auteur van de onderstaande tekst kreeg er uitleg bij.
Inderdaad, deze uitleg is erg Christelijk. Dat zal de intentie zijn geweest van de ontwerper. Er blijkt een samenhang tussen de symbolen te zijn en dat maakt de balletjes in mijn optiek erg esoterisch. Ondanks, of juist dankzij, de Christelijke symboliek.
